Экс-президент Нұрсұлтан Назарбаевтың тұсында айтылуға тыйым салынған мәселе әшкере болды. Әңгіме адам саудасына қатысты болмақ, - деп хабарлайды Alash.kz Dalanews.kz сайтына сілтеме жасап.
Қазақстанда адам саудасына қатысты заңнама тек 2023 жылдың 5 қыркүйегінде күшіне енді. Бұл елдегі адам құқықтарын қорғау жолындағы үлкен қадам болып көрінгенімен, Мәжіліс депутаты Марат Башимовтің айтуынша, мәселенің өзі бұдан әлдеқайда бұрын бастау алған. Назарбаев дәуірінде ел ішінде адам саудасы туралы айтуға тыйым салынып, мемлекет бұл мәселені мойындаудан бас тартқан.
Башимовтің пікірінше, бұрынғы режим адам саудасын жоққа шығарып, бұл қылмыстың қоғамда бар екеніне көз жұмып келген. Елде жұмысшы ретінде пайдаланылатын, жыныстық құлдыққа түсетін адамдардың саны өсе түссе де, бұл жағдайды реттеуге бағытталған қадамдар жасалмады. Сексуалдық және еңбек құлдығы – адам құқықтарының өрескел бұзылып, ал Қазақстанда адамдарды "нан үшін" сатуға дейін барды. Қоғамда балаларды қайыршылыққа мәжбүрлеу де осы жүйенің бір бөлігі болды.
Бұл құлдықтың экономикалық негізі де бар: ауыр еңбекте пайдаланылатын адамдар еңбек нарығында арзан ресурс ретінде қарастырылды. Адамдар тек еңбек күшін жоғалтпаған жағдайда ғана бағаланды. Осының салдарынан, адам саудасы экономикалық құрылымның ажырамас бөлігіне айналды.
Башимовтің айтуынша, бұл мәселені реттеуге кедергі болған факторлардың бірі – елдегі жемқорлық деңгейінің жоғарылығы. Құқық қорғау органдары мен жергілікті әкімшіліктер бұл жүйеге қатысып, бақылау жасауды елемей келді. Депутаттың айтуынша, әрбір ауыл, әрбір аймақтың басшылары адам саудасының бар екенін біледі, бірақ қол қусырып қарап отырған. Бұл мәселенің ұшы тек құқық қорғау органдарының өздеріне ғана емес, сонымен бірге шекара бақылау органдарына да тіреледі. Жағдай соншалықты күрделі болғаны сонша, тіпті сәбилер де сатылатын болды. Бұл еліміздегі адам саудасының нағыз шарықтау кезеңі еді.
Жаңа заң бұл күресті жаңа деңгейге көтергенімен, оны толыққанды шешу үшін құқықтық жүйені одан әрі реформалау қажет. Ең алдымен, құқық қорғау органдарының тиімді жұмыс істеуі және елдегі коррупцияға қарсы батыл қадамдар жасалуы тиіс. Еліміздің қазіргі қылмыстық заңнамасында 128-бап бойынша адам саудасына 15 жылға дейінгі бас бостандығынан айыру жазасы қарастырылғанымен, депутаттың айтуынша, бұл жеткіліксіз. Ол заңды күшейтуге шақырды, себебі адам саудасымен айналысатын қылмыскерлер тек материалдық құндылықтарды емес, адам өмірін де сатып кетеді.
Адам саудасы – тек қылмыс емес, ол адамгершілікке қарсы өрескел әрекет. Қазіргі Қазақстанның алдында бұл қылмысты түбегейлі жою міндеті тұр. Қоғамдық санада адам құқықтарын қорғау және коррупциямен күрес мәдениетін қалыптастыру қажет. Қазіргі құқықтық шаралар – тек бастамасы ғана, ал бұл күрес барлық мемлекеттік органдар мен азаматтық қоғамның бірлескен әрекеттерін талап етеді.
